Μου πήρε περίπου τριανταπέντε (και σε νούμερο: 35) μέρες να το διαβάσω. Δεν πήγαινε τίποτα καλά, δεν υπήρχε κανένας παράγοντας υπέρ του να συνεχίσω το διάβασμα του συγκεκριμένου βιβλίου, ωστόσο το τελείωσα. Ο λόγος; Εκτός από το προφανές - αν δηλαδή σώθηκε ή σκοτώθηκε ο γιος (κοίτα στο οπισθόφυλλο) - ήθελα να δω τι στο καλό έγραφε το χαρτάκι που τράβηξε η Όρα. Εσάς αυτό σας φαίνεται χαζό τώρα, αλλά για εμένα ήταν ένα από τα λίγα στοιχεία που μου κράτησαν το ενδιαφέρον.
Το οπισθόφυλλο λέει ότι είναι συγκλονιστικό αντιπολεμικό μυθιστόρημα. Εγώ το διάβασα τέλος Μαΐου μέχρι τέλος Ιουνίου 2025, που σημαίνει ότι εκτός από τον πόλεμο στη Γάζα τα τελευταία σχεδόν δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του βιβλίου το Ισραήλ επιτέθηκε στο Ιράν. (Ξέρω ότι γνωρίζετε όλοι τα γεγονότα, τα γράφω επειδή μετά από λίγα χρόνια θα ήθελα να μπορούν όσοι διαβάσουν την κριτική μου να την τοποθετήσουν στο σωστό χρονικό πλαίσιο). Μου ήταν λοιπόν αδύνατο να δω αντικειμενικά και χωρίς συναισθήματα τους πρωταγωνιστές, όχι όταν ξυπνάω κάθε μέρα και μαθαίνω ότι σκοτώνεται κόσμος. Και φυσικά, δεν μπορώ να το σκεφτώ σαν αντιπολεμικό μόνο και μόνο επειδή κινδυνεύει ο γιος της πρωταγωνίστριας και επειδή οι δύο άντρες πρωταγωνιστές έζησαν έναν πόλεμο. Όχι όταν σκοτώνονται κάθε μέρα αληθινοί άνθρωποι σε έναν αληθινό πόλεμο. Ακριβώς για αυτόν το λόγο σκέφτηκα να το σταματήσω, αλλά ξέρω ότι δεν υπήρχε περίπτωση να το ξαναπιάσω ποτέ οπότε φερόμενη ψυχαναγκαστικά (αν και δεν το συνηθίζω) το διάβασα όλο.
Αν θέλετε να διαβάσετε ένα βιβλίο που να μιλά για την ιστορία των Εβραίων από τη στιγμή που πήγαν στην Παλαιστίνη, για τους πολέμους, για τη ζωή τους, για τις διαμάχες με τους Άραβες (έτσι τους λέει στο βιβλίο - έτσι τους λέω λοιπόν και εγώ) αυτό δεν είναι το κατάλληλο βιβλίο. Οι δύο άντρες πρωταγωνιστές συμμετείχαν σε έναν πόλεμο και σε αρκετά σημεία της πλοκής μιλούν για αυτόν. Δεν ξέρω σε ποιον πόλεμο αναφέρονται. Η πρωταγωνίστρια κάποια στιγμή μιλά για βομβιστές αυτοκτονίας - δεν ξέρω αν αυτό είναι μόνιμη κατάσταση στο Ισραήλ ή ήταν μια συγκεκριμένη περίοδος. Οι γιοι της στον στρατό κινδυνεύουν συνέχεια από τους Άραβες - οκ, αυτό το καταλαβαίνω, αν και το ήξερα και από μόνη μου ότι υπάρχει μονίμως μια ένταση, δεν χρειαζόταν να διαβάσω 762 σελίδες για να το καταλάβω αυτό. Επίσης, γενικά σε όλη την έκταση του βιβλίου αφήνει να διαφαίνεται μια μόνιμη ένταση ανάμεσα στους Ισραηλινούς και τους Άραβες. Αυτά είναι όσα αναφέρει για ιστορικά γεγονότα.
Οοοολο το υπόλοιπο βιβλίο είναι η προσωπική ιστορία της Όρα, με εμβόλιμες πληροφορίες για τη ζωή του Άβραμ και του Ίλαν, των δύο αντρών που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή της. Ή μάλλον, το ένα τρίτο από το υπόλοιπο βιβλίο μιλά για τις ζωές τους και όοοοολες οι υπόλοιπες σελίδες είναι λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να απαλειφθούν.
Πιο αναλυτικά: πολλές λεπτομέρειες. Υπερβολικά πολλές αναλύσεις. Δεν το συνηθίζω αλλά θα αντιγράψω απόσπασμα: "Αφού επιτέλους καθίσουν, έρχεται το στάδιο της επιλογής από τον κατάλογο, με τις τρελές του Άνταμ, που στο βλέμμα κάθε σερβιτόρας χαρακτηρίζεται αμέσως ως "προβληματικός", σαν εμπόδιο στην κανονική ροή εκτέλεσης της δουλειάς της εξαιτίας των ακριβέστατων και σχολαστικών οδηγιών του- μη βάλετε κρέμα γάλακτος, μπορεί το τηγάνισμα να γίνει σε τηγάνι; μήπως, Θεός φυλάξοι, υπάρχει σε καμιά σάλτσα μελιτζάνα ή αβοκάντο, σε οποιαδήποτε μορφή;- και με τις συνήθεις εξυπνάδες του Ίλαν με τη σερβιτόρα, και πάντα η Όρα εκπλήσσεται και διασκεδάζει συνειδητοποιώντας ότι είναι εντελώς τυφλός και δεν καταλαβαίνει πως η άμοιρη κοπέλα - οι άμοιρες κοπέλες, κάθε ηλικίας - τα χάνει ελαφρώς όταν τη λούζει με την πράσινη αρκτική λάμψη των ματιών του." (σελ 590-591…). Τυχαία την άνοιξα τη σελίδα, αλήθεια. Όλο το βιβλίο πάει κάπως έτσι, με κούρασε, δεν μπορούσα να παρακολουθήσω εύκολα, χανόμουν στις λεπτομέρειες. Χώρια οι τεράστιες προτάσεις.
Και λογικά τώρα θα με ρωτήσεις αν είναι όντως τόσο φριχτό όσο το περιγράφω. Όχι, όχι, δεν είναι. Έχουμε εδώ ένα από αυτά τα μυστήρια της λογοτεχνίας που ενώ τίποτα δεν σου αρέσει, καταφέρνεις στο τέλος να διαβάσεις όλο το βιβλίο. Αν απομονώσω όλα τα στοιχεία που δεν μου άρεσαν, η ιστορία της Όρα είναι ωραία. Είναι μια απλή γυναίκα που παρακολουθούμε τη σχέση της με τους άντρες καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της. Μιλά για την αγάπη σε πολλές μορφές της, για την πίστη στη φιλία, την ανάγκη του ανθρώπου να συνυπάρξει. Και φυσικά, μιλά για το άγχος της μητρότητας, τις αγωνίες, τον φόβο και την απόλυτη παράλυση όταν νιώθεις ότι το παιδί σου κινδυνεύει.
Διαβάστε λίγο αν θέλετε πριν το αγοράσετε ή πριν το απορρίψετε γιατί στ' αλήθεια έχει ωραία στοιχεία. Α, spoiler alert: το πρώτο κεφάλαιο μου φάνηκε πολύ βαρετό, ακατανόητο. Στην ουσία είναι η γνωριμία των πρωταγωνιστών απλά δοσμένη με περίεργο τρόπο. Μετά γίνεται καλύτερο οπότε αν θέλετε να διαβάσετε κάποιο κομμάτι του για να δείτε αν σας αρέσει, καλύτερα να πάτε στο δεύτερο κεφάλαιο κατευθείαν. Δηλαδή από τη σελίδα 96 και μετά. (Είπαμε, γράφει πολλές λεπτομέρειες).
Αυτά. Πάω να βρω ένα εξαιρετικά ανάλαφρο βιβλίο να διαβάσω, τύπου αρλεκιν ας πούμε να ηρεμήσει το κεφάλι μου.
ΥΓ. Αμφιταλαντεύομαι ώρα τώρα αν θέλω να το γράψω αυτό, αλλά κόλλησα να σκέφτομαι αυτό το σημείωμα της μεταφράστριας, στη σελ. 729 όπου μιλά για την οργάνωση Μαχσόμ Γουότς:
Βαθμολογία: 4/10
Το οπισθόφυλλο του βιβλίου
Όταν ο γιος της, ο Όφερ, φεύγει για να συμμετάσχει σε μια μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση, η Όρα φεύγει από το σπίτι της για να μην βασανίζεται περιμένοντας τα κακά μαντάτα που είναι σίγουρη ότι θα φτάσουν. Ελπίζει πως μ’ αυτό τον τρόπο θα αποφύγει το κακό και θα σώσει τον γιο της. Ταξιδεύοντας προς τη Γαλιλαία, σχεδόν απάγει τον Άβραμ, φίλο και εραστή της νιότης της, και επί μέρες και νύχτες περιπλανιέται στο Ισραήλ, κάνοντας το μόνο πράγμα που μπορεί για να προστατεύσει τον γιο της: μιλάει γι’ αυτόν, βιώνει την ιστορία της ζωής του.
Το Στο τέλος της γης αρχίζει με τον πόλεμο των Έξι Ημερών και φτάνει ως τις μέρες μας. Είναι ένα μυθιστόρημα για δύο άντρες, μια γυναίκα και δύο παιδιά, για την αγάπη και την ερωτική απογοήτευση, την ανδρική φιλία, τη μητρότητα και την οικογένεια, μέσα σ’ ένα κλίμα βίας και φόβου. Ένα από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά έργα της εποχής μας, γραμμένο από έναν σπουδαίο συγγραφέα, ο οποίος, χωρίς να το θέλει, κι ενώ έγραφε αυτό το μυθιστόρημα, έγινε τραγικό σύμβολο του καιρού μας.
